අභ්‍යවකාශයේ අමුත්තා: C/2025 A6 (Lemmon) ධූමකේතුව

“දහසක් වසරකට පසු යළිත් දර්ශනය වූ දීප්තිමත් කොළ පැහැති වල්ගා තරුව”

තාරකා විද්‍යා ලෝලීන්ට මේ ඔක්තෝබර් මාසයේ අහස දෙස බලා සිටීමට අපූරු හේතුවක් ලැබී තිබෙනවා. ඒ, දීප්තිමත් ලෙස බැබළෙන C/2025 A6 (Lemmon) ධූමකේතුව යි. මුලින් අපේක්ෂා කළාට වඩා බොහෝ සෙයින් දීප්තිමත් වී ඇති මෙම වල්ගා තරුව, වසර දහසකටත් අධික කාලයකට පසු අපේ සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයට පැමිණෙන “එක ජීවිත කාලයකට වරක්” පමණක් දැකිය හැකි අසිරිමත් දසුනක් වනු ඇති.

සොයාගැනීම සහ කක්ෂය

C/2025 A6 (Lemmon) ධූමකේතුව සොයාගනු ලැබුවේ 2025 ජනවාරි 3 වන දින ඇරිසෝනාවේ Mount Lemmon Survey මගිනි. මුලදී එය ඉතාමත් දුර්වල ග්‍රාහක වස්තුවක් ලෙස සැලකුවද, පසුව සිදුකළ නිරීක්ෂණවලදී එහි වල්ගා තරුවකට ආවේණික ක්‍රියාකාරීත්වය සහ දීප්තියේ පුදුමාකාර වැඩිවීමක් පෙන්නුම් කෙරිණි.

මෙම දිගු කාලීන ධූමකේතුවක් වන අතර, එය ආසන්න වශයෙන් වසර 1,350 ක කක්ෂීය කාල පරිච්ඡේදයක් ඇති බව ගණන් බලා ඇත. එය අවසන් වරට අභ්‍යන්තර සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය හරහා ගමන් කරන්නට ඇත්තේ මධ්‍යතන යුගයේදී ය.

දීප්තිය සහ පෘථිවියට ලංවීම

ධූමකේතු වල දීප්තිය අනාවැකි කීම අතිශයින් දුෂ්කර වුවත්, C/2025 A6 (Lemmon) එහි මුල් අපේක්ෂාවන් අභිබවා යමින් පුදුම සහගත ලෙස දීප්තිමත් වෙමින් පවතී.

• පෘථිවියට ආසන්නතම ලංවීම (Closest Approach): 2025 ඔක්තෝබර් 21 වන දින මෙය පෘථිවියට ආසන්නතම ස්ථානයට පැමිණෙනු ඇත.
• සූර්යයාට ආසන්නතම ලංවීම (Perihelion): 2025 නොවැම්බර් 8 වන දින ධූමකේතුව සූර්යයාට සමීපතම ස්ථානයට පැමිණෙනු ඇත.
• දීප්තිය: වඩාත්ම ශුභවාදී අනාවැකි අනුව, මෙම කාලය තුළ එහි දීප්තිය පියවි ඇසට පෙනෙන තරම් (ප්‍රමාණය 3 සිට 4 දක්වා) විය හැකියි. අඳුරු අහසක් යටතේ නිරීක්ෂණය කරන අයට වලිගය සහිත දීප්තිමත් වස්තුවක් ලෙස එය දැකගත හැකි වනු ඇත.

කොළ පැහැති දිදුලීම

මෙම ලෙමන් ධූමකේතුවේ වඩාත්ම සුවිශේෂී ලක්ෂණයක් වන්නේ එහි කොළ පැහැයෙන් දිදුලන ‘කෝමා’ (coma – හිස වටා ඇති වායු වලාකුළ) යි.

මෙම කොළ පැහැය ඇතිවන්නේ ධූමකේතුවේ අඩංගු ද්වී පරමාණුක කාබන් (Diatomic Carbon – C₂) නම් රසායනික අණුවක් සූර්යාලෝකයෙන් උත්තේජනය වී ආලෝකය විමෝචනය කිරීම හේතුවෙනි.

නිරීක්ෂණය කරන අයුරු

ධූමකේතුව මේ වන විට උතුරු අර්ධගෝලයේ නිරීක්ෂකයන්ට ප්‍රධාන වශයෙන් පෙනෙන්නට තිබේ.

• ඔක්තෝබර් මැද සිට අග දක්වා: උතුරු අර්ධගෝලයේ සිටින අයට මෙය හොඳම දසුනක් වනු ඇති අතර, එය සවස අහසේ බටහිර-වයඹ දිශාවට පහළින් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය.
• පියවි ඇසින් සහ උපකරණ භාවිතයෙන්: දීප්තියේ අනාවැකි අනුව අඳුරු, ආලෝක දූෂණයෙන් තොර ස්ථානයකදී පියවි ඇසට පෙනෙන්නට ඉඩ ඇත. එසේ නොමැති නම්, දුරේක්ෂයක් (telescope) හෝ හොඳ දුරදර්ශනයක් (binoculars) භාවිතයෙන් එය පහසුවෙන් දැකගත හැකිය.

වල්ගා තරුවල දීප්තිය අනපේක්ෂිත විය හැකි බැවින්, එය වඩාත් දීප්තිමත් වී අපේක්ෂා කළාට වඩා විශාල දර්ශනයක් වේදැයි බලා සිටීම තාරකා විද්‍යා ලෝලීන්ට මහත් උනන්දුවක් ගෙන දෙනු ඇත.

Source:
NASA
EAS
JAXA